احساس انگیزه یانیروی اراده

نمی‌دانم تا به حال در جلسات یا سخنرانی‌های انگیزشی شرکت کرده‌اید یا نه. سخنران‌های این جلسات تمام تلاش خود را می‌کنند که به شما انگیزه حرکت و تغییر بدهند، و انصافاً برخی از آن‌ها نیز موفق می‌شوند تا حدی نیروی انگیزه را در دل افراد ایجاد کنند. اما مشکلی که این جلسات دارند این است که اثرشان حداکثر تا ۴۸ ساعت باقی می‌ماند. دو روز بعد از جلسه، همه چیز به حالت قبل بازمی‌گردد؛ نه احساس انگیزه‌ای باقی می‌ماند و نه شور و شوقی برای تغییر. این موضوع فقط مختص سخنرانی‌های انگیزشی نیست؛ کتاب‌ها و فیلم‌های انگیزشی نیز همین‌گونه هستند. اما چرا این اتفاق رخ می‌دهد؟ چرا ما این‌قدر سریع انگیزه خود را از دست می‌دهیم؟ شاید سؤال بهتر این باشد که آیا برای تغییر و پیشرفت اصلاً به انگیزه نیاز داریم؟

کارگر ضعیف یا کارگر قوی؟

فرض کنید قصد انجام یک پروژه ساخت‌وساز را دارید و برای آن نیاز به کارگر ساختمانی دارید. حالا فرض کنید در تمام دنیا فقط دو کارگر وجود دارد و شما مجبورید یکی از این دو نفر را انتخاب کنید. این دو کارگر همه چیزشان با یکدیگر متفاوت است. کارگر اول بدنی لاغر و ظریف دارد و قدرت بدنی چندانی ندارد؛ کارهای خیلی سنگین را هم نمی‌تواند انجام دهد. اما مزیت او این است که هر روز به موقع سر کار حاضر می‌شود و همیشه در دسترس است، حتی روزهای تعطیل هم کار می‌کند و هیچ‌گاه غیبت ندارد. در مقابل، کارگر دوم بدنی ورزیده و عضلانی دارد و بسیار قوی‌تر از کارگر اول است. او می‌تواند چند برابر کارگر اول کار انجام دهد، اما مشکلش این است که به هیچ عنوان نظم ندارد. گاهی چند روز پیاپی سر کار حاضر می‌شود و گاهی هم ممکن است چندین روز پیدایش نشود. هیچ تضمینی برای حضور مستمر او وجود ندارد. شما اگر در چنین موقعیتی باشید، کدام‌یک از این دو کارگر را برای پروژه خود انتخاب می‌کنید؟ در واقعیت، هرچند کارگر قوی‌تر مزایای زیادی دارد و می‌تواند حجم بزرگی از کار را انجام دهد، اما انتخاب خوبی نیست، زیرا هیچ حسابی روی کارکردش نمی‌توان باز کرد. مشخص نیست که پروژه شما دقیقاً چه زمانی به پایان خواهد رسید، چرا که نمی‌دانید این کارگر چه روزهایی خواهد آمد و چه روزهایی نخواهد آمد. در عوض، کارگر ضعیف‌تر هرچند که توان کمتری دارد، اما همیشه هست و می‌توانید به او اطمینان کنید که حتی در روزهای تعطیل نیز به کارش ادامه می‌دهد. در نتیجه پروژه شما به کمک او پیش خواهد رفت، هرچند سرعت پیشرفت چندان بالا نباشد. این مثال را آوردم تا موضوع مهمی را برایتان روشن کنم. کارگر قوی مثل احساس انگیزه است و کارگر ضعیف مثل نیروی اراده. احساس انگیزه بسیار قوی است و می‌تواند تغییرات بزرگی را در شما ایجاد کند، اما عیب آن این است که یک روز هست و چند روز نیست و نمی‌توانید روی آن حساب کنید. اما نیروی اراده مانند کارگر ضعیف، هرچند محدودیت‌هایی دارد و نمی‌توان انتظار کارهای بسیار بزرگ از آن داشت، ولی مزیتش این است که همیشه حاضر است و حتی در ضعیف‌ترین حالتش نیز کاملاً از بین نمی‌رود. آیا این به این معنی است که ما باید احساس انگیزه را کنار بگذاریم؟ خیر. بهترین استراتژی این است که از هر دو استفاده کنیم ولی به شیوه‌های متفاوت. با کارگر ضعیف (نیروی اراده) قرارداد طولانی‌مدت می‌بندیم و حقوق و بیمه به او پرداخت می‌کنیم، چرا که همیشه حضور دارد و می‌توانیم روی آن حساب کنیم. ولی با کارگر قوی (احساس انگیزه)، به صورت روزمزد همکاری می‌کنیم. به او می‌گوییم فقط در روزهایی که حاضر است، دستمزد خواهد گرفت. این‌گونه پروژه ما با سرعت ثابتی جلو خواهد رفت و روزهایی که احساس انگیزه داریم، پیشرفت سریع‌تر و چشمگیرتری خواهیم داشت. حتی اگر روزهایی هم احساس انگیزه نباشد، مشکلی ایجاد نمی‌شود چون نیروی اراده همواره در حال انجام کار خود است. کسانی که فقط به دنبال احساس انگیزه هستند، نمی‌توانند حرکت پایدار و مستمری داشته باشند و افرادی که فقط به نیروی اراده متکی هستند نیز از مزایای فراوان احساس انگیزه محروم می‌شوند. بهترین رویکرد استفاده به‌جا از هر دوی این‌هاست.

کمی بیشتر درباره احساس انگیزه

نیروی اراده و احساس انگیزه تفاوت دیگری هم با هم دارند. نیروی اراده از جنس نیرو و توان است، اما احساس انگیزه از جنس احساس است. یعنی چه؟ ما دو مفهوم داریم؛ یکی «انگیزه» و دیگری «احساس انگیزه». انگیزه همان هدف ماست که در افق پیش روی ما قرار دارد؛ مثلاً در مثال ساخت‌وساز، انگیزه ما تکمیل ساختمان است. اما «احساس انگیزه» حسی است که ما در حال حاضر نسبت به آن هدف داریم. این حس، چون از جنس احساس است، پایدار نیست. گاهی بسیار مثبت است و گاهی منفی و گاهی هم اصلاً وجود ندارد. تحقیقات مختلف نشان داده‌اند که احساس انگیزه معمولاً در آغاز یک کار جدید در اوج خود است و به مرور زمان کاهش پیدا می‌کند. همچنین این احساس به‌هیچ‌وجه قابل پیش‌بینی نیست و نمی‌توان مطمئن بود که فردا صبح با چه حسی نسبت به هدفمان از خواب بیدار خواهیم شد. نکته دیگر این است که ایجاد احساس انگیزه کاملاً تحت کنترل ما نیست. یعنی ما همیشه نمی‌توانیم به دلخواه خود احساس انگیزه را به وجود بیاوریم یا تقویت کنیم. گاهی حتی بهترین سخنرانی‌ها، فیلم‌ها و کتاب‌های انگیزشی نیز قادر نیستند در ما ایجاد انگیزه کنند. علاوه بر این، احساس انگیزه تحت تأثیر عوامل بیرونی است که تحت کنترل ما نیستند، مثل ارتباط با دیگران یا اتفاقاتی که در زندگی ما رخ می‌دهد و ممکن است تأثیر مستقیم روی احساس انگیزه ما داشته باشند. اما این بحث چه ارتباطی با موضوع ایجاد عادت‌های خوب دارد؟ ما در روش خرده‌عادت‌ها برای ایجاد عادت‌های خوب، هیچ حسابی روی احساس انگیزه باز نمی‌کنیم. فقط از نیروی اراده (کارگر ضعیف) استفاده می‌کنیم و آن هم در حد بسیار کم و قابل انجام در هر روز. تمام این‌ها را گفتم که به این نکته مهم برسم: برای انجام خرده‌عادت‌ها منتظر احساس انگیزه نباشید. اگر احساس انگیزه داشتید که چه بهتر؛ اما اگر هم نداشتید، مشکلی نیست. برند نایکی یک شعار جالب دارد: فقط انجامش بده! (Just Do It). ما قرار نیست کوه جابه‌جا کنیم؛ فقط باید کاری بسیار ساده را هر روز انجام دهیم. پس به هیچ‌چیز دیگری فکر نکنید و فقط شروع کنید.

تیپ‌شناسی انسان‌ها هنگام انجام کارها

انسان‌ها وقتی با کاری که نیاز به اقدام دارد مواجه می‌شوند، واکنش‌های متفاوتی از خود نشان می‌دهند. تحقیقات روان‌شناسی نشان می‌دهد افراد، بر اساس واکنششان به انجام کارها، به چهار دسته تقسیم می‌شوند. دسته اول، برنامه‌ریزان هستند. این افراد برنامه‌ریزی، تحقیق، و جمع‌آوری اطلاعات درباره کار را بسیار دوست دارند. آن‌ها قبل از شروع کار، گاهی آن‌قدر درگیر تحقیق و برنامه‌ریزی می‌شوند که اصلاً آن کار هیچ‌وقت آغاز نمی‌شود. دسته دوم، اجتماعی‌ها هستند. برای این افراد، نظر دیگران بسیار مهم است. اگر حس کنند دوستان، آشنایان، یا به‌طور کلی جامعه، آن کار را می‌پسندد، برای انجامش اقدام می‌کنند. در غیر این صورت، تمایلی به شروع کار نخواهند داشت. دسته سوم، احساسی‌ها هستند. این گروه، همان‌طور که از نامشان مشخص است، برای اقدام به انجام کاری، به حس و حال درونی خود بسیار اهمیت می‌دهند. اگر حس خوبی نسبت به آن کار نداشته باشند، اقدامی نمی‌کنند و دلیل آن را نیز چنین بیان می‌کنند: «حسش نیست.» دسته چهارم، عمل‌گراها هستند. این افراد تنها به انجام کار فکر می‌کنند و برایشان هیچ‌چیز دیگری اهمیتی ندارد. مثلاً زمانی که در جمع دوستان خود صحبت می‌کنید و می‌گویید خوب است که روزی به کوه برویم، ناگهان یکی از دوستانتان با هیجان می‌گوید: «من آماده‌ام! فردا صبح برویم!» او اصلاً به این فکر نمی‌کند که چه لوازمی لازم است، کدام کوه مناسب است، یا اینکه چند روز باید آنجا بمانید. برای این افراد فقط انجام دادن آن کار اهمیت دارد. واقعیت این است که همه ما ترکیبی از این چهار تیپ را در خود داریم؛ بعضی‌ها را بیشتر و بعضی‌ها را کمتر. از میان این چهار گروه، تنها عمل‌گراها هستند که منتظر به وجود آمدن «حس انجام کار» نمی‌مانند. برای آن‌ها خود عمل مهم‌تر از حسی است که قبل از شروع به آن دارند. البته تعداد این افراد در دنیا کم است. بیشتر مردم به حس خود برای انجام کار اهمیت زیادی می‌دهند و اگر بیش از حد به این حس اهمیت داده شود، معمولاً به دو مشکل عمده دچار خواهند شد: «تنبلی» و «به تعویق انداختن کارها». اکنون قصد دارم یک روش جالب را به شما معرفی کنم که به شما کمک می‌کند بدون درگیر شدن با حس و حال خود، کارهایی که باید انجام دهید را به‌موقع انجام دهید.

قانون ۵ ثانیه

«قانون ۵ ثانیه» عنوان یک کتاب مشهور است که توسط خانمی به نام «مِل رابینز» نوشته شده است. این خانم در دوره‌ای از زندگی‌اش دچار مشکلات فراوان اقتصادی، خانوادگی و احساسی می‌شود که زندگی او را به‌طور کامل تحت تأثیر قرار می‌دهد. در همین دوران دشوار، او این قانون ساده را برای خودش ابداع می‌کند. این قانون آن‌چنان تأثیر مثبتی بر زندگی او می‌گذارد که تصمیم می‌گیرد آن را به دیگران نیز آموزش دهد. پس از انتشار کتاب، این ایده آن‌قدر مورد استقبال قرار می‌گیرد که امروزه یکی از اصلی‌ترین فعالیت‌های خانم رابینز، سفر به کشورهای مختلف دنیا و سخنرانی درباره این قانون است. کتاب قانون ۵ ثانیه یک کتاب ۱۶۰ صفحه‌ای است که اگر تمایل داشتید می‌توانید آن را مطالعه کنید؛ اما من اکنون قصد دارم اصل این قانون را در ۵ ثانیه برایتان توضیح دهم. قانون ۵ ثانیه این است: هر زمان برای انجام کاری که می‌دانید باید انجام دهید احساس مقاومت کردید یا تصمیم گرفتید آن را به تعویق بیندازید، شمارش معکوس از پنج تا یک را آغاز کنید، دقیقاً مشابه شمارش قبل از پرتاب موشک: «۵، ۴، ۳، ۲، ۱» و به‌محض رسیدن به عدد «یک»، بدون هیچ تعللی از جای خود بلند شده و آن کار را انجام دهید. این تکنیک هرچند بسیار ساده به نظر می‌رسد، اما در آن نکات عمیق روان‌شناسی نهفته است. قانون ۵ ثانیه باعث می‌شود که از آغاز مذاکرات ذهنیِ بخش منطقی مغز با خودتان جلوگیری کنید. زمانی که حال و حوصله انجام کاری را نداریم یا انگیزه‌ای برای شروع آن نیست، ذهن ما شروع می‌کند به توجیه کردن این احساس. این توجیهات معمولاً به دنبال ایجاد دلایل منطقی برای بی‌حالی و تنبلی ما هستند. در چنین شرایطی است که ذهن می‌گوید: «خیلی خسته‌ام»، «دیروز انرژی زیادی مصرف کردم»، «فصل بهار آدم را بی‌حال می‌کند»، «هوا خیلی گرم است و آدم توان ندارد»، یا «هوا سرد است و نمی‌توانم از زیر پتو بیرون بیایم». ذهن برای هر موقعیتی توجیهی مناسب پیدا می‌کند. در چنین مواقعی، بهترین فرصت برای استفاده از قانون ۵ ثانیه است. به خودتان بگویید: «وقتی به عدد یک رسیدم از جایم بلند می‌شوم.» سپس شمارش معکوس را آغاز کنید و بلافاصله بعد از گفتن عدد یک، بدون اینکه اجازه دهید ذهن شروع به توجیه کند، از جای خود بلند شوید. خواهید دید که انجام آن کار بسیار آسان‌تر از انجام ندادن آن است. حتی می‌توانید قانون ۵ ثانیه را مرحله به مرحله اجرا کنید. به‌عنوان مثال، ابتدا بگویید: «با رسیدن به عدد یک می‌نشینم». سپس پنج ثانیه بعدی را برای گذاشتن پاها روی زمین بشمارید و پنج ثانیه بعدی را برای بلند شدن از جای خود اختصاص دهید. این قانون می‌تواند در انجام خرده‌عادت‌ها هم بسیار کمک‌کننده باشد، مخصوصاً برای افرادی که به تنبلی و به تعویق انداختن کارها عادت دارند. پیشنهاد می‌کنم حتماً این روش را امتحان کنید؛ زیرا نتیجه آن واقعاً شبیه معجزه است.

جمع بندی

1- احساس انگیزه ناپایدار، غیر قابل پیش بینی و تا حد زیادی خارج از کنترل ماست. 2- تکیه کردن به احساس انگیزه برای انجام کارها، استراتژی درستی نیست. 3- برای انجام خرده عادتها به نیروی اراده تکیه می کنیم نه احساس انگیزه. 4- از قانون 5 ثانیه استفاده می کنیم تا احساس ما مانع از اقدام ما نشود.