در جستجویهدف زندگی

توی فصل‌های گذشته یاد گرفتیم که نیروی اراده چیست، چگونه عمل می‌کند و چه عواملی باعث تقویت آن می‌شود. همچنین آموختیم که چگونه مجموعه‌ای از عادت‌های خوب کوچک را وارد زندگی خود کنیم تا علاوه بر تقویت اراده، به‌عنوان بذرهایی باشند که در آینده می‌توانیم آن‌ها را رشد و توسعه دهیم. علاوه بر این‌ها، نحوه‌ی مقابله با عادت‌های بد را نیز بررسی کردیم و دریافتیم که با چه روشی می‌توانیم در این مبارزه به پیروزی برسیم و آن عادت‌ها را از زندگی خود حذف کنیم. حالا قصد داریم سراغ پرورش دادن عادت‌های خوب برویم تا از آن‌ها در راستای اهداف زندگی‌مان به بهترین نحو استفاده کنیم. من اروند ملا هستم و این برنامه‌ی آموزشی دنیای عادت‌هاست.

زندگی کردن مثل یک زامبی!

یک تمرین کوتاه: چه چیزی قبل از خواب شبانه شما را بیدار نگه می‌دارد؟ یا به بیان دیگر: وقتی صبح از خواب بیدار می‌شوید، چه انگیزه‌ای باعث می‌شود از رختخواب خارج شوید و روزتان را شروع کنید؟ به این سؤال‌ها فکر کنید. اگر پس از تأمل به پاسخ خاصی به‌جز سرگرمی یا اجبار زمانه نرسیدید، به این معناست که چیزی در زندگی شما کم است. اگر تنها چیزی که شب‌ها پیش از خواب بیدارتان نگه می‌دارد تماشای تلویزیون است، یا اگر تنها دلیلی که صبح از رختخواب بیرون می‌آیید رفتن به کاری است که آن را دوست ندارید، در این صورت زندگی شما فاقد هدف است. یا بهتر بگویم، دیگران هدف زندگی شما را تعیین کرده‌اند و شما مانند یک «زامبی» صرفاً در حال دنبال کردن اهدافی هستید که برایتان مشخص شده است. در فصل ایجاد عادت‌های خوب گفتیم که برای شروع انجام یک خرده‌عادت، لازم نیست فلسفه‌ی زندگی خود را مشخص کنیم؛ اما اکنون که چند ماهی است خرده‌عادت‌ها را انجام داده‌ایم و با عادت‌های بدمان نیز به مقابله برخاسته‌ایم، وقت آن رسیده که کمی دقیق‌تر و عمیق‌تر به زندگی خود توجه کنیم. یک واقعیت کاملاً واضح را یادآور می‌شوم: ما فقط و فقط یک بار زندگی می‌کنیم. فرصتی به ما داده شده به نام «زندگی»، که وقتی به پایان برسد، دیگر تکرار نخواهد شد. حال که تنها یک‌بار فرصت زندگی کردن داریم، باید از این فرصت بهترین استفاده را ببریم.

آرزوهای بزرگ

همه‌ی انسان‌ها در یک مورد مشترک هستند: «همه آرزو دارند». حتی کسانی که در آستانه‌ی مرگ هستند نیز آرزوهایی دارند. اما پرسش این است که آیا همه به آرزوهایشان می‌رسند؟ قطعاً خیر. چرا بعضی انسان‌ها به آرزوهایشان دست پیدا می‌کنند و حتی فراتر از آن می‌روند، ولی عده‌ای دیگر هرگز به آرزوهایشان نزدیک هم نمی‌شوند؟ پاسخ ساده است: افرادی که به آرزوهای خود می‌رسند، توانسته‌اند آن آرزوها را به هدف تبدیل کنند؛ ولی کسانی که به آرزوهایشان نرسیده‌اند، نتوانسته‌اند یا نخواسته‌اند که آرزوهایشان را تبدیل به هدف کنند. بنابراین، آرزویشان صرفاً آرزو باقی مانده است. ممکن است بپرسید مگر آرزو و هدف با هم تفاوتی دارند؟ بله، تفاوت بسیاری دارند.

آرزو یا هدف؟

برای روشن‌تر شدن موضوع، مثالی می‌زنم. فرض کنید یک نفر آرزو دارد پول زیادی داشته باشد. نفر دیگری آرزو دارد صاحب یک شرکت بزرگ نرم‌افزاری شود. سؤال: آیا نفر دوم نیز در آرزویش، پول زیاد را در نظر دارد؟ بله. در واقع نفر دوم هم مانند نفر اول پول زیادی می‌خواهد، اما در ذهنش دقیقاً مشخص است که می‌خواهد آن پول را چگونه به دست آورد. حال آنکه نفر اول تنها آرزوی «داشتن پول» را دارد. به‌نظر شما کدام‌یک از این دو فرد شانس بیشتری برای رسیدن به خواسته‌هایش دارد؟ هدف، آرزویی است که سه ویژگی دارد: 1. مشخص و معین است مثل داشتن شرکت نرم‌افزاری که اگرچه کلی است اما دقیقاً معلوم است. 2. قابل برنامه‌ریزی است یعنی حداقل روی کاغذ می‌توان نوشت که چه مراحلی باید طی شود تا فرد صاحب یک شرکت بزرگ نرم‌افزاری شود. 3. ارزش پرداخت هزینه‌ها را دارد و ما نیز آمادگی پرداخت آن‌ها را داریم. داشتن آرزوی پولدار شدن، هیچ هزینه‌ای ندارد چون معلوم نیست برای تحقق آن چه هزینه‌هایی باید پرداخت شود. اما داشتن یک شرکت نرم‌افزاری هزینه‌های فراوانی دارد که این هزینه‌ها فقط پول نیستند. کسی که چنین هدفی دارد، باید سال‌ها درس بخواند، مهارت‌های مدیریتی یاد بگیرد، شرکای مناسب پیدا کند، سرمایه‌گذار جذب کند، ریسک مالی را بپذیرد، تعهدات مالی و کاری بپذیرد، حقوق کارکنان را پرداخت کند، شبانه‌روز تلاش کند، با رقبایش رقابت کند، ایده‌های جدید ارائه دهد و هزاران کار دیگر. اگر شخصی حاضر باشد این هزینه‌ها را بپردازد، در این صورت داشتن یک شرکت نرم‌افزاری برای او یک هدف است؛ در غیر این صورت صرفاً یک آرزو خواهد ماند و هرگز محقق نخواهد شد. این موضوع صرفاً در زمینه‌ی پول صدق نمی‌کند. اگر کسی آرزو داشته باشد ورزشکار، سیاستمدار، دانشمند، هنرپیشه، یا فردی مفید برای جامعه باشد، باید از خود بپرسد آیا این آرزو برای من «مشخص»، «قابل برنامه‌ریزی» و «ارزشمند برای پرداخت هزینه‌ها» است یا خیر. این فصل بیش از همه برای افرادی مفید است که قصد دارند برای زندگی خود هدف مشخصی انتخاب کنند. کسی که هیچ هدف خاصی در زندگی ندارد و ترجیح می‌دهد مثل یک زامبی زندگی کند، نیاز به انگیزه‌ای مشخص هم نخواهد داشت؛ او روزها را به‌طور عادی پشت سر می‌گذارد، پول درمی‌آورد که بخورد، و می‌خورد تا توان داشته باشد دوباره پول درآورد. اگرچه برنامه‌ی آموزشی دنیای عادت‌ها، مستقیماً به «هدف‌گذاری در زندگی» مربوط نمی‌شود، ولی تعیین هدف زندگی، تکلیف عادت‌های ما را نیز روشن می‌کند؛ یعنی مشخص می‌کند کدام عادت‌های خوب را باید پرورش دهیم و کدام عادت‌های بد را سریع‌تر از زندگی خود حذف کنیم. هدف زندگی، مانند نوری است که همه‌ی ابعاد زندگی ما را روشن کرده و اولویت‌ها و وظایفمان را مشخص می‌کند. داشتن هدف زندگی نعمت بسیار بزرگی است؛ اما باید بدانیم انتخاب هدف زندگی یکی از دشوارترین کارهای دنیاست. در ادامه‌ی این برنامه‌ی آموزشی، از روش‌هایی استفاده خواهیم کرد که انتخاب هدف زندگی را برای ما ساده‌تر و عملی‌تر کند.

الان چه هستم؟ چه می‌خواهم باشم؟

نخستین روشی که برای انتخاب هدف زندگی به کار می‌بریم این است که روی کارهایی که انجام می‌دهیم عمیقاً فکر کنیم و بررسی نماییم که بیشتر وقت خود را صرف چه اموری می‌کنیم. به‌عنوان یک تمرین عملی، این کار را انجام دهید: ابتدا یک فهرست تهیه کنید و پنج مورد از فعالیت‌هایی را که بیشترین زمان شما را به خود اختصاص می‌دهند، بنویسید. خوب تأمل کنید و ببینید از زمانی که صبح از خواب بیدار می‌شوید تا وقتی که شب به رختخواب می‌روید، وقتتان را صرف چه کارهایی می‌کنید. این فعالیت‌ها را به ترتیب اولویت زمانی از ۱ تا ۵ بنویسید. پس از انجام این مرحله، به مرحله دوم بروید: حالا تصور کنید این فهرست متعلق به فردی غریبه است که شما او را نمی‌شناسید. این فهرست را به شما داده‌اند و از شما می‌خواهند درباره این فرد قضاوت کنید و بگویید به نظر شما این فرد چگونه انسانی است؟ چه خصوصیات اخلاقی و شخصیتی دارد؟ برای مثال، اگر در فهرست این فرد فعالیت‌ها به این صورت باشد: تماشای تلویزیون، استفاده از اینستاگرام، آشپزی، معاشرت با دوستان و مطالعه کتاب؛ از همین پنج فعالیت می‌توان به ویژگی‌های شخصیتی او تا حدودی پی برد. اکنون فهرست خود را دوباره بررسی کنید و بدون هیچ تعصبی درباره این فرد (که خودتان هستید) قضاوت کنید. در یک فهرست جدید، پنج ویژگی یا خصوصیت این فرد را به ترتیب اولویت بنویسید. مثلاً بنویسید: وقت‌گذران، علاقه‌مند به یادگیری، علاقه‌مند به کمک به دیگران، یا اهل معاشرت. نتیجه‌ای که به دست آورده‌اید، وضعیت فعلی شما را نشان می‌دهد و مشخص می‌کند زندگی خود را چگونه سپری می‌کنید و چه ویژگی‌هایی دارید. اکنون زمان آن است که از آرزوهای خود کمک بگیرید. فهرست دیگری تهیه کنید و پنج خصوصیتی را بنویسید که دوست دارید در خود ایجاد کنید. برای مثال: دارای استقلال مالی، مهربان و خوش‌اخلاق، دارای بدن سالم و ورزیده، اهل مطالعه و با معلومات زیاد یا هر ویژگی دیگری که آرزو دارید در شخصیت شما باشد. پس از نوشتن این خصوصیات، فکر کنید فردی با این ویژگی‌ها از صبح تا شب وقتش را صرف چه کارهایی خواهد کرد. بنابراین در فهرست چهارم، پنج فعالیت اصلی فرد موردنظر (که آرزو دارید باشید) را بنویسید. به‌عنوان نمونه: • کسب و کار: ۸ ساعت در روز • مطالعه و یادگیری: ۲ ساعت در روز • تفریح و استراحت: ۲ ساعت در روز • عبادت و امور معنوی: ۱ ساعت در روز • ورزش: ۳۰ دقیقه در روز حالا شما چهار فهرست دارید که به شما نشان می‌دهد در حال حاضر وقتتان را چگونه می‌گذرانید، چه فردی هستید، چه فردی آرزو دارید باشید و برای تحقق این آرزو باید چه فعالیت‌هایی انجام دهید. این تمرین به ظاهر ساده، تأثیر عمیقی بر تفکر شما درباره هدف زندگی‌تان دارد و نتایج آن می‌تواند برایتان بسیار الهام‌بخش و حتی تکان‌دهنده باشد.

هدف بلندمدت یا کوتاه‌مدت؟

برخی از روش‌های هدف‌گذاری توصیه می‌کنند که یک هدف چشم‌انداز بلندمدت داشته باشید، چندین هدف میان‌مدت و تعداد بیشتری اهداف کوتاه‌مدت. اگر با این روش‌ها آشنا هستید و برایتان مفید است، می‌توانید از آن‌ها استفاده کنید. اما انتقادی که به این روش وارد است، این است که به نظر می‌رسد بیشتر برای دولت‌ها یا سازمان‌ها مناسب است تا برای یک فرد. علت آن نیز پخش شدن انرژی فرد بین چند هدف مختلف و گاهی بی‌ارتباط با یکدیگر است. برای یک فرد، تقسیم انرژی بین اهداف متعدد نه‌تنها شانس موفقیت را کاهش می‌دهد بلکه انگیزه فرد را نیز کم می‌کند و موجب سردرگمی و خستگی می‌شود. ما نمی‌توانیم صبح‌ها با فکر کردن به چندین هدف انگیزه بگیریم؛ بلکه باید در هر مقطع زمانی فقط روی یک هدف تمرکز کنیم. در این صورت، آن هدف انگیزه کافی برای ادامه دادن به ما می‌دهد. ممکن است بپرسید که ما در زندگی حوزه‌های مختلفی مثل کار، خانواده، سلامت و معنویت داریم؛ چگونه می‌توانیم فقط یک هدف داشته باشیم؟ انتخاب یک هدف به این معنی نیست که کار دیگری انجام ندهیم، بلکه به این معنا است که آن هدف را در اولویت اول قرار دهیم و فدای هیچ چیز دیگری نکنیم.

هدف یک جمله‌ای

پس ما می‌خواهیم یک هدف واضح و یک جمله‌ای برای خود داشته باشیم. اگر کسی از ما پرسید الان چه کاری انجام می‌دهی، نمی‌خواهیم یک دفترچه ۵۰ صفحه‌ای از برنامه‌هایمان به او نشان دهیم. فقط یک جمله کافی است. برای این‌که بتوانیم یک هدف یک جمله‌ای داشته باشیم، بهتر است دامنه آن را محدود کنیم. برای مثال، هدفی را برای بازه‌ای از ۶ ماه تا حداکثر ۳ سال آینده انتخاب کنید. اگر فکر می‌کنید که هدفتان طی سه سال قابل تحقق نیست، یکی از مراحل مقدماتی آن هدف را برای خود انتخاب کنید. مثلاً فردی که می‌خواهد شرکتی در حوزه نرم‌افزار موبایل تأسیس کند ولی نمی‌تواند در سه سال آینده به این هدف برسد، می‌تواند پایان دادن به تحصیلات در رشته آی‌تی با معدل بالا را هدف خود قرار دهد. پس از رسیدن به این هدف، هدف بعدی را تعیین می‌کند. به این ترتیب، توصیه می‌کنم به جای هدف‌گذاری برای ۳۰ سال آینده، برای حداکثر ۳ سال آینده هدف تعیین کنید. اهداف بلندمدت ۳۰ ساله نیز می‌توانند وجود داشته باشند، اما معمولاً مبهم و کلی هستند و در طول زمان دچار تغییر می‌شوند.

جمع بندی

اگر انگیزه زیادی در زندگی ندارید احتمالا به این دلیل است که هدفی برای خودتان انتخاب نکرده اید. آرزوهای ما اهداف ما نیستند. هدف باید سه خصوصیت داشته باشد: مشخص و معین باشد. قابل برنامه ریزی باشد. حاضر باشیم برای رسیدن به آن هزینه بدهیم. تمرین الان چه هستم؟ چه می خواهم باشم؟ به شما کمک می کند راجع به هدفتان فکر کنید. بهترین هدف، هدفی است که تا سه سال آینده قابل دستیابی باشد و بشود در یک جمله بیانش کرد.